Verimliliği en yüksek olan firmalar, teknolojik yeniliklerin geliştirilmesini ve küresel düzeyde geliştirilen yeni teknolojilerin ulusal ekonomide kullanımının yaygınlaşmasını sağlayarak verimlilik artışı ve dolayısıyla sürdürülebilir büyümeye önemli katkı sağlıyorlar. Bu blogda verimliliği en yüksek firmaları öncü firmalar olarak sınıflıyor, istihdam yapısı açısından öncü firmaları diğer firmalardan ayıran özellikleri inceliyoruz.1
İmalat sanayinde faaliyet gösteren firmaların kısmi işgücü verimliliklerini, Girişimci Bilgi Sistemi (GBS) 2018 mikro verilerini kullanarak, reel net satışların çalışan sayısına oranı şeklinde hesaplıyoruz. Daha sonra firmaların verimlilik seviyelerini, bulundukları sektörlerin verimlilik dağılımına göre değerlendiriyoruz. Buna göre, en yüksek yüzde 10’luk dilimde yer alan firmaları öncü olarak tanımlıyor, diğer firmaları verimlilik dağılımına göre üç eşit gruba bölerek düşük, orta ve yüksek verimli firmalar olarak sınıflandırıyoruz.
Öncü firmaların ekonomideki rolü diğer firma gruplarıyla karşılaştırmalı olarak Tablo 1’de özetlenmekte. Öncü firmalar, tanım gereği sayıca az olmalarına rağmen net satışların ve ihracatın yarıya yakınını sağlıyor. Öncü firmaların istihdam içindeki payı yüzde 10,6; kadınlarda bu oran erkeklere kıyasla daha düşük.
Peki, öncü firmalarda çalışanların meslek kompozisyonları diğer firmalara göre farklı mı? Bunu incelemek için Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) hazırladığı, uluslararası meslek sınıflandırmasına (ISCO 2008) dayanan beceri seviyelerini kullanıyoruz (ILO, 2012). Tablo 2, firma grupları bazında vasıf düzeyine göre çalışanların meslek dağılımını sunuyor. Bu gruplamada meslekler ihtiyaç duydukları beceri seviyesine göre dört gruba ayrılıyor. Buna göre, öncü firmalarda çalışanlar içinde en yüksek vasıf gereksinimine ihtiyaç duyan mesleklerde (vasıf düzeyi 4) çalışanların oranı yüzde 13,2 olarak görülüyor. Diğer firma gruplarında ise bu oran yüzde 10’un altında. Benzer bir durum, bir alt vasıf seviyesi (vasıf düzeyi 3) için de geçerli. Özetle, öncü firmaların çalışanlarının icra ettikleri mesleklerin vasıf düzeyi diğer firmaların üstünde.
Firma grupları arasında cinsiyete göre ortalama vasıf düzeyi farklılaşması Grafik 1’de gösterilmekte. Buna göre gerek kadınlarda gerek erkeklerde firmaların verimlilik düzeyleri arttıkça çalışanların mesleki vasıf düzeyleri de artıyor. Ancak söz konusu eğilim doğrusal değil. Yüksek verimli firmalardan öncü firmalara geçildiğinde gözlenen artış diğer firmalar arasında gözlenen artıştan daha fazla. Cinsiyet kırılımına baktığımızda da önemli bir fark var. Diğer firma gruplarında kadınlar erkeklere göre daha düşük vasıf gerektiren işlerde çalışırken öncü firmalarda bunun tam tersi bir durum söz konusu. Bir diğer ifadeyle, verimlilikte öncü firmalar, kadınların yüksek vasıflı işlerde çalışması konusunda da öncü.
Peki, firma verimliliği ile çalışanların vasıf seviyeleri arasındaki ilişki ücretlere yansıyor mu? Grafik 2, firma grupları bazında günlük ortalama ücretleri gösteriyor. Buna göre verimlilik artışı ile birlikte gerek erkekler gerek kadınlarda ücretler artıyor. Vasıf seviyesine benzer şekilde, söz konusu eğilim doğrusal değil. Öncü firmalarla yüksek verimli firmalar arasındaki ortalama ücret farkı, diğer firma türleri arasındaki farklardan daha büyük. Yani öncü firmalarda çalışmak ücret artışı için en önemli basamak. Ücretlerin verimliliğe göre artan seyri kadın ve erkeklerde benzerlik gösteriyor. Dolayısıyla erkekle kadınlar arasında ücret farkı seviye olarak çok değişmiyor. Ancak, literatürde kabul gören şekilde yüzde farklar cinsinden bakıldığında, öncü firmalarda cinsiyetler arası ücret eşitsizliği daha az. Diğer firma gruplarında erkekler ortalamada kadınlardan yüzde 23 civarında fazla kazanıyorken bu fark öncü firmalarda yüzde 18,4’e düşüyor. Öncü firmalarda cinsiyetler arasında ücret farkının daha düşük olmasının bir nedeni, kadınların erkeklere göre ortalama vasıf düzeyi daha yüksek işlerde çalışmaları.
Özetle, verimlilikte öncü firmalar istihdam piyasasında da öncü bir rol üstleniyorlar. Bu firmalarda yüksek vasıf gerektiren işlerde çalışanların oranı daha fazla. Vasıf seviyesindeki artış ücretlere de yansıyor. Kadın istihdamında öncü firmaların payı, erkek istihdamında öncü firmaların payından daha düşük. Bununla birlikte, bu firmalarda çalışan kadınlar erkeklere göre daha vasıflı işlerde çalışıyorlar. Ayrıca ortalama ücretteki cinsiyetler arasındaki fark öncü firmalarda daha az.
[1] Atabek-Demirhan (2017) öncü firmaların ekonominin diğer alanlarına etkileri konusunda bilgiler içermekte.
Kaynakça
Atabek Demirhan, A. (2018). Türk İmalat Sanayinde Yakalamaca: Ulusal Ve Bölgesel Öncülerin Rolü, Merkezin Güncesi, 20/04/2018.
ILO (2012), International Standard Classification of Occupations: Structure, Group Definitions and Correspondance Tables